Een visuele weergave van relaties tussen doelgroepen rondom een maatschappelijk probleem.
Tamara Witschge van het lectoraat CrossMedia aan de HvA en hoogleraar aan de RUG (RijksUniversiteit Groningen)
Bij de ‘Sociona methode’ wordt er begrip rondom een maatschappelijk probleem gecreëerd door middel van een creatieve insteek. Het is een visuele beschrijving van de dynamieken in de sociale wereld van mensen. Een sociona staat ook wel bekend als een alternatieve persona, maar bevat meer inzichten in de onderlinge relaties tussen de betrokkenen en is dus meer gelaagd dan een persona. Waar een persona een persoon schetst die de doelgroep representeert met bijbehorende doelen, wensen en gedragingen, laat een sociona juist de onderlinge relaties zien tussen een persoon en betrokken personen, media of omstandigheden. Het kan sociale interacties tussen mensen op een systematische wijze weergeven.
Creating socionas is a step-by-step approach for building creative understanding of people and their social lives around a social problem. – Postma, 2012
Om een sociona te kunnen creëren worden interviews of andere designerly methodes ingezet. Met behulp van bijvoorbeeld een interview wordt in kaart gebracht hoe een persoon zich verhoudt tot het probleem in kwestie. Ook de andere relaties die relevant zijn bij het beeld van de geïnterviewde worden meegewogen.
Het doel van een sociona is om inzicht te geven in de diepere relaties tussen betrokken personen, media en omstandigheden en te achterhalen wat hun beweegredenen zijn voor de denkwijze die zij hanteren. Hierin worden emoties, gevoelens en gedachten bloot gelegd en wordt in kaart gebracht door welke krachten zij van buitenaf beïnvloed worden. De sociona biedt een breder perspectief op het onderwerp, waardoor maatschappelijke problemen inzichtelijker worden en de omgeving van de betrokken personen duidelijk wordt.
Een ander doel voor een sociona is het dieper ingaan op de mogelijke oplossingen voor het probleem. Hiervoor schets je niet alleen de betrokken personen met hun relaties, context en media, maar zoek je ook naar de behoeftes van deze betrokkenen om eventuele oplossingsrichtingen naar voren te brengen.
Om te beginnen moet je vaststellen wat het probleem is wat je in kaart wilt gaan brengen. Wanneer je dit duidelijk voor ogen hebt, ga je kijken naar de personen, media en context die bij het probleem betrokken zijn. Het is dan de bedoeling dat je deze relaties tot het probleem gaat onderzoeken en gaat achterhalen hoe zij in elkaar zitten. Daarbij kijk je ook meteen naar de onderlinge relaties tussen de betrokken personen (familie, vrienden), media en context. Om hierachter te komen gebruik je andere onderzoeksmethoden (een sociona is op zichzelf ook een onderzoeksmethode) waarvan je denkt dat ze antwoord zullen geven op je vragen (designerly interviews, probes, diary study etc.).
Wanneer je al deze informatie verzameld hebt, is het tijd voor het maken van een duidelijke visualisatie die alle belangrijke relaties en links weergeeft die te maken hebben met het probleem. Je gaat op zoek naar de juiste visuele vorm waarin de informatie gegoten kan worden, waarin de belangrijkste elementen naar voren komen, afhankelijk van je doel (informatief of visueel doel).
Om een sociona te kunnen maken moeten eerst alle betrokken personen, media en de context van deze personen worden vastgesteld. Deze betrokkenen zijn namelijk de representanten waarop de sociona is gebaseerd en de bijbehorende media en context schetst daaromheen betekenisvoller beeld. Afhankelijk van de hoeveelheid mensen en hun rol kunnen zij ook nog in aparte (doel)groepen ingedeeld worden om de extra relaties tussen de groepen weer te geven. De hoeveelheid participanten die je wilt spreken voor je sociona hangt af van hoe groot je onderzoek is (hoe groter, hoe meer facetten je er misschien bij wilt betrekken) en hoe diep je op bepaalde relaties wilt inzoomen (als je bijvoorbeeld dieper ingaat op een mediavorm, kunnen daar ook meerdere mensen aan gelinkt zijn).
De sociona is het resultaat van een exploratief onderzoeksproces. Eerst vindt het doelgroeponderzoek plaats om de onderlinge relaties te achterhalen en wordt er informatie verzameld over de context. Daarna is het de bedoeling om die relaties en behoeften op een visuele manier weer te geven, afhankelijk van je onderzoekscontext. Hier ben je aan het convergeren en sluit je onbelangrijke informatie uit. De gekozen visuele vorm kan daarna ook weer getest worden bij de doelgroep om eventuele verbeteringen door te voeren.
De duur van de methode kan verschillen van een dag tot een maand of nog langer, afhankelijk van de omvang en context van je onderzoek.
Een sociona kan op verschillende wijze worden gemaakt (fysiek of digitaal). Grafische programma’s voor het maken van de visualisaties is een pré.
Een sociona kan best lastig zijn om te maken als het probleem een ingewikkelde sociale context heeft. Daarnaast is het soms een uitdaging om de inzichten zo te visualiseren dat het voor iedereen inzichtelijk is. Het is ook van belang dat de gelaagde perspectieven van de betrokken personen af te lezen zijn aan de sociona. Ontwerp skills zijn dus een pré.
Deze onderzoeksmethode gebruikt de klassieke ‘persona’ als basis maar geeft daarnaast een beeld van de sociale context van de doelgroep. Voor de ontwerper zijn deze relaties waardevol voor het creëren van een effectief ontwerp.
De ontworpen sociona is het resultaat van je onderzoek en kan als uitgangspunt dienen voor een opdrachtgever (overheid, krant, instantie etc.).
Een sociona bouwt voort op het principe van de persona en kan worden gezien als een verdieping en verbreding van de methode. De sociona biedt informatie, in de vorm van sociale context, welke ontbreekt bij een persona.
Kok, L., de Vries, R., van der Lugt, R. 2018. De Rol van Ontwerpers in Wijkgerichte Energie Transitie. Smartsustainablecities.nl. Geraadpleegd van: https://www.smartsustainablecities.nl/publicaties/downloads_getfilem.aspx?id=938987
Postma, C. 2012. Creating Socionas: Building creative understanding of people’s experiences in the early stages of new product development. Repository.tudelft.nl. Geraadpleegd van: https://repository.tudelft.nl/islandora/object/uuid:8a65106d-0c7a-4001-92e2-c9916f5f4b44/datastream/OBJ/download
Studenten van de minor DUR 2020/2021 | Antonie Oortwijn, Bianca Oostenrijk, Bodil Liesdek, Jill Bohte
